عشق بینهایت به علم و دانش

خاندان اوربلی/ اوربلیان یک خاندان نامدار در تاریخ ارمنستان هستند که در قرون وسطی بر نواحی سیونیک و  بجنی حاکمیت داشتند. از ابتدای تاریخ افرادی که از این خاندان برخاستند، اهمیت خاصی برای علم و آموزش قائل بودند. به عنوان مثال، ای.اوربلی، پدربزرگ برادران اوربلی، که مقام اسقف اعظم هم داشت، مطالعاتی راجع به تاریخ کلیسای ارمنی به زبان ارمنی باستان (گرابار) به رشته تحریر در آورد. عموی آنها داویت اوربلی یک عصب‌شناس و روان‌شناس مشهور در شهر تفلیس بود. از طرف مادری هم اشخاص برجسته‌ای از این خانواده پا به عرصه ظهور نهادند؛ از جمله آنها یوسیف ارغوتیان-ایرکاینابازوک (به روسی: Аргутинский-Долгорукий، به ارمنی: Արղության-Երկայնաբազուկ)[۱]، است که اسقف اعظم  اسقف‌نشین  کلیسای ارمنی در روسیه بود و در سال ۱۸۰۰ به‌عنوان اسقف اعظم کل ارمنیان انتخاب شد. همچنین ایسوف اوربلی، همراه با ایوان لازارو به عنوان پایه‌گذار پروژه ارمنستان مستقل تحت حمایت دولت روسیه شناخته می‌شود.[۲]

راجع به آبگار اوربلی، پدر این سه برادر هم می‌توان خاطرنشان کرد که فرد بسیار فرهیخته‌ای بود و تمام عمر خود را به مطالعه و کتاب‌خواندن گذراند و در کنار ایجاد کتابخانه‌ای بزرگ  در راه پرورش و تحصیلات فرزندانش هر اقدامی که لازم بود انجام می‌داد.

روبن اوربلی[۳]

روبن اوربلی، فرزند ارشد خانواده، بنیان‌گذار باستان‌شناسی زیرآب در اتحادیه جماهیر شوروی بود. ن. زوبو[۴] در این‌باره می‌گوید:  روبن اوربلی  حقیقتا پایه‌گذار رشته‌ای نو در تاریخ باستان‌شناسی زیردریایی می‌باشد[۵]. روبن بعد از این‌که از دانشکده حقوق دانشگاه سانکت پترزبورگ فارغ‌التحصیل شد، دوره‌های دانش‌افزایی خود را در دانشگاه‌های برلین گذراند. گفته می‌شود او به ۱۲ زبان تسلط پیدا کرده بود. این دانشمند بعدها به عنوان سرپرست گروه اعزامی ویژه  در رودخانه‌ها و دریاهای شوروی مشغول اکتشافات بود. بازیابی شخصیت لئوناردو داوینچی به عنوان یک کارآزموده در امور غواصی، اکتشافات بازمانده‌های شهر یونانی زیردریایی نزدیک شبه جزیره کریمه و کشف یک قایق سکایی که حدود ۲۵۰۰ سال پیش غرق شده  از جمله یافته‌های علمی است که نام روبن اوربلی را جاویدان ساخته است.

آثار علمی که روبن اوربلی به‌جا گذاشته‌است به شرح زیر است:

- "غواص‌های روسیه مسکوی"

- "برای پیشرفت باستان‌شناسی زیردریایی"

- به سراغ اکتشافات باستانی زیردریایی"

- "غواص‌های یونان و روم".

لئون اوربلی

لئون اوربلی پایه‌گذار مکتب فیزیولوژی تکاملی بود. او هم‌زمان عضو هیئت علمی تعدادی از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی شوروی بود و به عنوان ژنرال بخش پزشکی ارتش خدمت می‌کرد. بعد از اتمام تحصیلات در آکادمی پزشکی نظامی شهر سانکت پترزبورگ به مدت ۱۳ سال در انستیتوی علوم پزشکی تجربی کار می‌کرد که طی این سال‌ها برای انجام کارهای تحقیقاتی بارها راهی بزرگ‌ترین آزمایشگاه‌های انگلستان و آلمان شد.

لئون اوربلی شاگرد ایوان پیتروویچ پاولوف[۶] بود، که یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین نام‌ها در علم عصب‌شناسی و فیزیولوژی به حساب می‌آید. او بعد از درگذشت پاولوف، ریاست اداره مرکزی فیزیولوژی کل اتحادیه را بر عهده  گرفت و به پیشبرد و توسعه مکتب "فعالیت عصبی بالاتر" پاولوف پرداخت به‌نحوی که تئوری‌های پاولوف را تبدیل به یک مکتب جدا کرد که از این مکتب با تلاش اوربلی تئوری‌ها و جریان‌های علمی جدیدی منشعب شد. لئون اوربلی  پایه‌گذار فیزیولوژی تکاملی و متودولوژی تلقی می‌گردد.

پیوند زیر برای مشاهده آثار علمی لئون اوربلی پیشنهاد می‌شود.

https://www.whonamedit.com/doctor.cfm/۲۵۲۷.html

هوسپ اوربلی

با این‌که  دستاوردهای علمی لئون و روبن اوربلی فراوان است، اما نام و شهرت هوسپ بر بقیه سایه می‌اندازد. چنانکه اِ. تارله[۷]، دانشمند و مورخ مشهور دوره شوروی، اذعان می‌کند که هوسپ اوربلی را می‌توان در زمره با استعدادترین دانشمندانی قرار داد که از دل ارامنه خارج شده است[۸].

وی شرق‌شناس و باستان‌شناسی نامدار و بنیان‌گذار آکادمی علوم ارمنستان بود. او چندین مقاله از مقالات دانشنامه بروک‌هاوس افرون[۹] و بروک‌هوس  مربوط به هنرهای ارمنی، گرجی و اسلامی را به رشته تحریر در آورد. در سال ۱۹۰۹ سنگ‌نوشته‌های ارمنی منطقه قره‌باغ را مورد مطالعه قرار داد و در سال‌های بعدی به جمع‌آوری و مطالعه فلکلور و گویش‌های ارامنه و اقوام کرد ساکن در ناحیه موکس  Bahçesaray) کنونی در ترکیه) و همچنین کاوش‌های باستان‌شناسی در توپراککاله و هایکابرد مشغول  بود. قابل ذکر است که جمع‌آوری واژه‌نامه گویش موکس، کار بسیار ارجمندی در راستای حفاظت خصوصیت‌های صوتی این گویش و همچنین فلکلور مردم ارمنی تبار نواحی موکس بوده[۱۰]، که بعدها در نتیجه نسل‌کشی ارامنه نابود شدند. هوسپ، از سال ۱۹۱۴ در دانشکده شرق‌شناسی سانکت پتربورگ موضوعات باستان‌شناسی، تاریخ ارمنستان، کتیبه‌شناسی ارمنی و زبان کردی را تدریس می کرد.

گفته می‌شود که هوسپ اوربلی "غسل تعمید" را در شهر تاریخی ارمنی گرفته و مطالعات ارزشمندی که راجع به آثار تاریخی این شهر از او باقی مانده است[۱۱]، شهرت بسیاری برای او به ارمغان آورده است‌. خبر واگذاری شهر آنی به حکومت ترکیه که در پی معاهده الکساندراپول[۱۲] به وقوع پیوست، او را عمیقاً غمگین کرد و این درد و رنج تا آخرین لحظات عمر با او بود.

برای شرح کامل زندگی و خدمات  هوسپ اوربلی نیاز به تالیف چندین جلد کتاب است و در این مختصر نمی‌گنجد اما آنچه در تاریخ موزه ارمیتاژ در تاریخ ثبت شد و توجه همه را به خود جلب کرد، رشادت ماندگار وی در راستای حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی ایران است که توسط نسل‌های آینده نیز بازگو و بازتعریف خواهد شد.

کتاب "عمل شجاع ارمیتاژ"، نوشته س.پ. وارشاوسکی و یو. ای. رست که در سال ۲۰۲۲ به اهتمام موزه برادران اوربلی به زبان ارمنی ترجمه و چاپ شده و داستان حماسی دفاع از اشیای نقره‌ای دوره ساسانی را بازگو می‌کند. در روزهای سخت جنگ جهانی دوم، طی سال‌های ۱۹۲۸-۱۹۳۲ دولت شوروی برای اینکه بتواند از وضعیت سخت اقتصادی بیرون بیاید و بودجه کشور را پر کند، آثار فرهنگی کشور را در معرض فروش قرار داد. بر اساس دستور استالین در سال ۱۹۳۲، آثار فرهنگی موزه ارمیتاژ نیز در معرض فروش قرار گرفت که با مخالفت هوسپ اوربلی روبرو شد. به گفته خانم بونیتایان، اوربلی برای آثار فرهنگی ارمیتاژ سال‌ها تلاش بی‌سابقه انجام داد و نامه‌ای به استالین نوشت و توضیح داد که این حرکت تا چه میزانی می‌تواند به موزه ارمیتاژ آسیب برساند. همه انتظار داشتند که هوسپ اوربلی بابت این اقدام از طرف استالین محکوم شود، ولی با پاسخ مثبت استالین مواجه شد و توانست آثار ارزشمند موزه را که نقره‌های دوره ساسانی هم در میان  آنها بود، نجات دهد.

گفتنی است، یکی از خیابان‌های شهر برلین را به نام اوست.

او در سال ۱۹۳۴، به عنوان عضو هیئت نمایندگان روسیه به مناسبت جشن هزاره فردوسی عازم ایران شد و از شهر تهران و مشهد بازدید کرد. بعد از یک سال سومین اجلاس بین‌المللی هنر ایران را در موزه ارمیتاژ برگزار کرد، که برای اولین بار سخنورانی از ایران هم آنجا حضور داشتند.  در سال ۲۰۱۵ نمایشگاهی به مناسبت یادبود هشتادمین سالگرد اجلاس مذکور در همان موزه برگزار گردید[۱۳].

میراث علمی و فرهنگی برادران اوربلی که به خصوص در گستره تاریخ مطالعات ایران‌شناسی دارای جایگاه ویژه است، در افکار نه فقط دانشمندان و فرهیختگان زمان خود، بلکه بر تمام محققانی که پس از او در این عرصه گام نهاده‌اند، تاثیر شگرفی گذاشته است. هنوز هم اسم هوسپ اوربلی بر زبان‌های بسیاری از دانشمندان برجسته ارمنی جاری است که خود را به عنوان میراث‌دار مکتب علمی هوسپ اوربلی می‌دانند.